Dit is een oude blog van me die ik kwijt was en weer tegenkwam op het net. Ze gaat over ontspannen. Op de meest goedkope manier.
Als u gezond bent is ontspannen goed, en als u niet gezond bent? Is ontspannen dan ook altijd goed? Nee, dat is het niet, niet altijd. Ontspannen kan in bepaalde situaties zelfs gevaarlijk zijn. Als u te veel stress ondervonden heeft, te lang net even iets te veel van uw lichaam gevraagd heeft, dan kunt u beter kiezen voor ontspanning door inspanning. Om duidelijk te maken wat dat is “ontspannen door inspanning” en waarom dat belangrijk is wil ik eerst beschrijven hoe het lichaam reageert als het onder spanning komt te staan.
Als het lichaam in een spannende situatie komt dan wordt het lichaam in een zogenaamde vecht- of vluchtstand gebracht. Het is belangrijk om te realiseren dat het mechanisme dat het lichaam in de vecht- of vluchtstand schakelt oud is, erg oud, het vindt plaats in een van hersendelen die wij delen met alle andere zoogdieren. Het stamt uit de tijd dat wij ons regelmatig zorgen moesten maken over hoe we moesten overleven. We leefden nog niet in de relatief veilige omgeving van onze huidige maatschappij. We leefden in een omgeving waar achter iedere boom, tijgers, beren, of ander gevaar kon staan.
Als wij in die tijd gevaar ontmoeten dan was een snelle reactie gewenst. Om ons lichaam voor een vlucht- of vechtstand te brengen wordt er glucose in het bloed afgegeven door de lever, het tempo van de hartslag gaat omhoog, de bloedvaten verwijden zich en de ademhaling versnelt. Dit ten gevolge van de afgifte van (nor)adrenaline. We hoeven hier niet over na te denken, dat zou te lang duren. Het gebeurd onbewust en wordt gereguleerd door ons autonome zenuwstelsel. Het klaarmaken voor de vecht- of vluchtstand is, meer specifiek, een taak voor het sympathische zenuwstelsel onderdeel van het autonome zenuwstelsel.
Als tegenhanger voor het sympathische zenuwstelsel hebben we het parasympathisch zenuwstelsel. Dit gedeelte van ons autonome zenuwstelsel zorgt er voor dat als de dreigende situatie voorbij is, de energiehuishouding weer op energiebehoud gezet wordt, dat er reparatiewerkzaamheden in gang gezet worden en het lichaam gekalmeerd. Het parasympathische zenuwstelsel zal streven naar een evenwicht met het sympathische zenuwstelsel.
En daar zit het probleem. Je lichaam kent geen verschil tussen de eerder genoemde “tijgers en beren” en een niet levensbedreigende situatie die extra inspanning en energie vergt. Het lichaam zal dus reageren met de afgifte van (nor)adrenaline. En als die situatie niet verandert zal het lichaam door blijven gaan met het activeren van de betreffende alarmsystemen. En het parasympathische zenuwstelsel zal meer en meer zijn best gaan doen om het lichaam weer in de normale toestand te brengen.
Maar de problemen zijn groter dan ze in eerste instantie lijken. Noradrenaline en adrenaline zijn giftig en verslavend (in de verslavingsleer spreekt men van gewenning/tolerantie). Het gevolg daarvan is dat, om dezelfde inspanning te kunnen leveren, het lichaam steeds meer (nor)adrenaline nodig heeft. Er ontstaat een situatie waarin het sympathische zenuwstelsel steeds hoger op de stressladder klimt en het parasympathische zenuwstelsel daarin meegetrokken wordt. En vanwege de giftigheid van beide producten, raken de hersenen steeds meer “verzuurd”. De drager, u en ik dus, is zich steeds minder bewust van de ernst van de situatie. Dit is een van de redenen dat overspannenheid en burn-out de mensen die het overkomt vaak verrast. “Dat mij dat nou moet gebeuren, hoe kan dat toch?” Reageren deze mensen vaak. Pas later krijgen ze inzicht in hun situatie, dat duurt vaak een tijdje.
Hoewel op dat moment het inzicht in de eigen situatie beneveld is, komt er uit de directe omgeving van deze mensen wel degelijk het advies om “het wat rustiger aan te doen”. En vaak is de wil om het wat rustiger aan te doen, ook wel aanwezig. En terwijl uw sympathisch en parasympathisch zenuwstelsel juist de bovenste trede van de stressladder bereikt hebben, neemt u een boek, valt op de bank en…
Wat er vervolgens gebeurd, wordt door een aantal dingen bepaald. Vaak houdt iemand die zodanig gestrest is geraakt, het geen vijf minuten uit “op de bank”. Het lichaam is zo actief, of in ieder geval op activiteit gericht, dat u zich “veel te onrustig voelde om te lezen”. Maar uit mijn ervaring als Taji-docent ken ik nog andere reacties op ontspannen. Misselijkheid, duizeligheid en hartkloppingen (hartritme storingen). Waarom is dat zo? Eenvoudig uitgedrukt zit u op dat moment opgescheept met een dominant parasympathisch zenuwstelsel. En dat parasympathisch zenuwstelsel zal de bloedvaten vernauwen, het hartritme omlaag brengen en het bloedsuikergehalte verlagen. En dat betekent dat u zich waarschijnlijk erg onprettig gaat voelen. In bepaalde gevallen kan dat met de dood eindigen.
Waarschijnlijk kent u uit eigen omgeving mensen die “40 jaar keihard gewerkt hebben en nooit een dag ziek geweest” en in de eerste week na hun pensioen een hartinfarct. Of tijdens hun vakantie.
Maar wat is dan de juiste manier om te ontspannen? Neurofeedback training? Nee ook niet, ik raad deze mensen af om te beginnen met neurofeedbacktraining, dat kan later pas! Eerst zouden we sympathisch en parasympathisch zenuwstelsel gezamenlijk willen laten afdalen van de stressladder. En de beste manier daarvoor is: wandelen. En met wandelen bedoel ik niet naar de supermarkt om de hoek slenteren om de dagelijkse boodschappen te doen. Met wandelen bedoel ik een uur of twee in de bossen, in een stevig tempo. En liefst drie keer per week. Rechter arm en linkerbeen (vice versa) gelijktijdig vooruit (cross-lateral-movement).
Dit is wat ik bedoel met ontspanning door inspanning. Als u een heel strenge sportleraar heeft, kunt u ook in een fitnesscentrum gaan sporten. Maar daar zit een zeer giftig addertje onder het gras. In een dergelijke situatie zit vaak de verleiding van het competitie-element. En mensen die zo veel (nor)adrenaline in het lichaam hebben, kunnen daar heel moeilijk nee tegen zeggen. U begrijpt dat dit competitie-element de situatie alleen maar zal verergeren. Uw sportleraar moet u daar voor behoeden! En u moet naar die sportleraar luisteren! Een ander punt is dat u het best, zeker in het begin, alleen kunt gaan wandelen, of sporten. Uw lichaam bevindt zich in een alarmsituatie, uw hersenen ook en daar worden de hersenen nogal twistziek van. In de volksmond noemen ze dat “een beetje geprikkeld”. Gezien het verslavende karakter van (nor)adrenaline is het belangrijk dat u zich niet in verleiding brengt om te gaan bekvechten, of iets dergelijks. Dergelijke situaties zijn zeer moeilijk onder controle te houden.
Nadat u gedurende enkele weken, geregeld gewandeld heeft, kunt u beginnen met het echte ontspannen. En daar bedoel ik mee, een ontspanning bereiken die we van baby’s of heel jonge mensen kennen. Daar zijn Taiji en Chi Kung (alsmede sommige vormen van Yoga) goede, maar langzame manieren voor en neurofeedback training een snellere methode. Maar beide combineren is wijsheid. Uw werkt dan op meer dan een manier aan hetzelfde doel. Beide, lichaam en geest zullen sneller en dieper leren ontspannen.
Maar heeft u geen zin in het doen van oefeningen of in neurofeedback training, ga dan in ieder geval regelmatig wandelen.
